Por unha historia que hai que contar. Alexandre Bóveda.

Cada día crecía o número de encarcerados.
Comprían novos edificios para prisións. Bóveda permaneceu en Ponte Caldelas uns días; de alí foi enviado a Caldas de Reis e, por fin, traído a Pontevedra a unha cadea improvisada no vello instituto de Bacharelato. Naquela cadea convivían presos políticos de todas as clases sociais. Había posibilidades de fuga directa ou mediante soborno. Bóveda negouse a todo intento neses aspectos. Estaba seguro da súa honradez e non temía ante os xuíces.

Os poderes militares sublevados decidiron instruir un xuízo sumarísimo a Bóveda.
O 13 de agosto celebrouse no salón de actos da deputación o xuízo sumarísimo.
Déronlle a palabra a Alexandre por só dez minutos e prohibíronlle falar en galego. Álvarez Gallego, cuñado de Bóveda, transcribe as súas palabras:

"Dos dez minutos que se me conceden, sóbranme cinco.
Voume referir moi brevemente aos feitos. En primeiro lugar, procuraron agachar neste xuízo, atentatorio ás leis que rixen a Xustiza Militar e a común, que eu fun conducido ao cuartel de Artillería de San Fernando polos capitáns Sánchez Cantón e Casal, por certo -e non teño inconveniente en declaralo, moi amablemente-. Que no cuarto de bandeiras do dito cuartel pretenderon obsequiarme, como ao Sr. Gobernador Civil, con viño e doces "polo término feliz, segundo dicían, da molesta cuestión que forzara ao exército a tomar aquela actitude". Que máis tarde, dixéronme que quedaba en liberdade, inda que non pra dirixirme á miña casa de Poio senón á dos meus sogros, na rúa Oliva, para que non tivera que pasar pola Ponte da Barca, onde había aínda, segundo me dixeron, algún tiroteo. Que durante aquela noite, aínda que me puxeron á porta sentinelas armados, puden fugarme, porque dispuña de automóbil e outra saída, por exemplo a Tui, pola estrada libre de vixianza, e pasando a fronteira portuguesa.

Que ao día seguinte, conducíronme ao mesmo cuartel, segundo dixeron, "para declarar". Pero que, en vez diso, me enviaron, en automóbel militar acompañado por un oficial armado, ao cárcere de Pontevedra. Que logo a Garda Civil, sendo de noite pechada, trasladoume ao cárce de Ponte Caldelas, intentando matarme no camiño. Que máis tarde, e por razón de "seguridade", ao dicir dos carceleiros, leváronme ao cárcere de Caldas de Reis. E que, por fin, conducíronme ao vello edificio do Instituto, hoxe Escola Normal, convertido en prisión, onde levo preso, inda que non incomunicado, vinte e tantos días. Que tamén pudendo terme fugado, porque se me permitiu baixar ao portal e andar por todo o edificio, non intentei fuxir; e non o fixen, pola mesma razón que da casa da Oliva; por non xulgarme autor, nen coautor, nen cómplice de ningún delito, senón CUMPRIDOR DO MEU DEBER COMO FUNCIONARIO E PATRIOTA.

Rechazo as falsas acusacións dun "comunista" ao que se lle negaron as armas que pretendía, primeiro porque nunca as houbo e, segundo, aos republicáns non nos ofrecía certeza de que fose defender a lexitimidade da República.

Se por todo iso se pide a miña pena de morte por fusilamento, eu non teño nada que engadir ao que creu conveniente o Sr. defensor. En en canto aos cargos falsos, inxustos, infundados e apaixoados do fiscal, feitos coa vehemencia de considerarme un criminal da peor especie, cando ningún crime cometín, remítome á opinión pública.

Dí o Presidente:

Volvo esixir ao procesado que se dirixa soamente ao Tribunal. A opinión pública non ten nada que ver neste asunto, ademais de que está ao lado do glorioso Movemento e en contra dos seus inimigos. E tamén lle esixo que termine dunha vez, porque non quero, dadas as circunstancias, retirarlle a palabra, aínda que me obrigará a facelo se segue facendo uso dela impropia e excesivamente.

Continúa o procesado Bóveda:

Non apure Sr. Presidente. Conclúo en seguida.
Só unhas poucas palabras máis para rexeitar o calificativo de TRAIDOR Á PATRIA.
A miña patria natural é GALICIA. Ámoa fervorosamente, xamais a traicionaría, inda que me concedesen séculos de vida. Adóroa ata máis alá da miña morte. Se entende o Tribunal que por este amor entrañable, debe serme aplicada a pena de morte, recibireina como un sacrificio máis por ela. Fixen canto puiden por Galicia e faría máis se puidera. Se non podo ata me gustaría morrer pola miña Patria. Baixo a súa bandeira desexo ser enterrado, si o Tribunal, en conciencia, xulga que debo selo. E este "agarimo" -permítaseme a única palabra galega que emprego no único idioma que sempre falei- que lle teño á Terra sagrada na que tiven a dita de nacer, non me obriga a sentir ningún odio a España, á que, por dereito, pertezo.
Só combatín os seus erros, e ás veces as súas crueldades políticas para coa miña GALICIA IDOLATRADA. Nada máis".

Amigos e inimigos presentes quedaron atrapados pola emoción. A farsa do Tribunal militar non serviu de nada.

Bóveda disuadía ós seus amigos e familiares de calquer recurso.

Rogoulle ao xuíz Vila "que o enterrasen coa bandeira galega". O xuíz non o permitiu e só unha artimaña dun amigo fixo que lla introducisen baixo a chaqueta, cando xa estaba amortallado no cemiterio.
Ao raiar a alba o 17 de agosto levárono nunha camioneta da Garda de Asalto á Caeira. Dende a ponte da Barca ollou para a súa casa, nela durmían os meniñós e velaba a muller.
Ao pé dun groso piñeiro recibiu o tiro directo no corazón efectuado desde un piquete.

Castelao estaba a salvo na zona leal á República; soubo da morte de Alexandre. Anos despois evocouno:

"A miña saúde aínda quixo devotamente os moitos cemiterios de Galiza, onde durmen os derradeiros mártires da liberdade, en número incontable. A miña imaxinación viu unha fogueira en cada cemiterio, como outros tantos clamores de xustiza. Pero no de Pontevedra viu unha labarada que chegaba até o ceo.
Era o lume do espírito de Bóveda que non figura na Santa Compaña dos inmortaes, porque non perteñece á Historia senón á Tradición, en arume de lenda. Bóveda terá de ser nun mañá próximo ou lonxano a bandeira da nosa Redención.

Seguiron os consellos de guerra en Pontevedra logo da morte de Bóveda. Un dos actos desta calaña máis soados foron os fusilamento do 12 de novembro.

Dereitos fundamentais que recolle a nosa Constitución de 1978 como o dereito á vida, liberdade ideolóxica, dereito ó honor, o dereito a expresar libremente as ideas, ou a tutela xudicial efectiva de xuíces e tribunais e a imparcialidade dos xuíces non existiron naqueles tempos.

Particularmente, súmome á causa da familia de Bóveda, especialmente á dos seus fillos, para a revisión e a anulación do Consello de Guerra sumarísimo ó que someteron ó histórico dirixente do Partigo Galeguista, Alexandre Bóveda.

Non apoio ós mártires dun bando ou doutro, simplemente, para min significa facer xusticia histórica porque a vida e a liberdade están por enriba das cores políticas.
Xente como Bóveda, que morreu como os grandes homes da historia, como Sócrates por exemplo, sendo inocente e polo único motivo de que as súas ideas eran seducibles ilustracións para moitos galegos, fanme honrar a miña condición de galego, de demócrata e como un español que ansía unha historia xusta para o seu país.

Para todos eles debuxou Castelao a súa obra Galicia Mártir...
... porque querían enterrar cadáveres, pero enterraban semente.